ΑΝΝΑΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΑΝΝΑ
ΕΛΛΑΔΑ – ΕΥΡΩΠΗ ΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
1. Το νόημα και το περιεχόμενο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη σημερινή παγκόσμια οικονομική και νομισματική κρίση
Αρχικά πρέπει να πω ότι ταυτίζομαι πλήρως με το συγγραφικό στυλ και το πνεύμα του κ. Κώστα Μποτόπουλου. Η ανάγνωση του βιβλίου δείχνει ότι πρόκειται για έναν ευρωπαϊστή επιστήμονα και πολιτικό. Ακόμη και εκεί που ασκεί κριτική στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν παύει να τονίζει ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να είναι το μεγάλο σπίτι των λαών της Ευρώπης».
Αποτελεί πιστεύω μου ότι αξίζει και πρέπει να παλέψουμε για μία Ευρωπαϊκή Ένωση ολοκληρωμένη. Θα ήταν καταστροφικό να γυρίσουμε στις μικρές, ανεξάρτητες, αυτόνομες και χωρίς συνδετικούς κρίκους χώρες της Ευρώπης, σε μία εποχή που τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά και οι επιμέρους οικονομίες παίζουν διαφορετικό ρόλο από αυτόν του παρελθόντος, κάτι το οποίο, βέβαια, αφορά και στον ίδιο το ρόλο που έπαιζε η Ευρώπη τον προηγούμενο αιώνα.
Ωστόσο, οι συνιστώσες είναι πολλές σε ένα παγκοσμιοποιημένο τοπίο και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι παρά ένας από τους πολλούς διεθνείς παίκτες. Εν προκειμένω και στο πλαίσιο της σημερινής κρίσης πρέπει κανείς να δει τα γεγονότα συνολικά και κυρίως κάτω από το πρίσμα ενός νομισματικού πολέμου που μαίνεται και ο οποίος σύμφωνα με την ιστορία μπορεί να είναι πηγή και απαρχή μεγάλων δεινών, αλλά και ευκαιρία μεγάλων θετικών αλλαγών.
Μέσα όμως σε αυτό το ρευστό περιβάλλον είναι σαφές ότι εξακολουθεί να υπάρχει στην Ευρωπαϊκή Ένωση η έννοια του ευρωπαϊκού συμφέροντος, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις συνυπάρχει με το εθνικό συμφέρον. Αυτό συμβαίνει και στην περίπτωση της ισχυρής Γερμανίας αλλά και στις μικρές χώρες. Ευτυχώς και παρά την κρίση υπάρχει ακόμη εδραιωμένη η πολιτική αντίληψη ότι όταν η Ευρώπη πάει καλά τότε και η κάθε χώρα ξεχωριστά θα προοδεύει. Αυτό είναι ίσως μία κεντρική κινητήρια δύναμη που αξίζει να τη διαφυλάξουμε με σθένος.
2. Το «ευρωπαϊκό ταξίδι» από το Μάαστριχτ έως τη Λισσαβόνα:προβληματικές και παράθυρα ευκαιρίας
Στο βιβλίο του ο Κώστας Μποτόπουλος επιχειρεί αυτό το ενδιαφέρον ταξίδι της Ευρώπης με ένα γλαφυρό συγγραφικό ύφος. Η γραφή του δεν είναι η στεγνή και νομικίστικη γραφή ενός συνταγματολόγου, αλλά μία γραφή περισσότερο πολιτική με έντονη λογοτεχνική χροιά. Το ταξίδι αφορά σε όλους τους σταθμούς που μας οδήγησαν στην υπογραφή της Συνθήκης της Λισσαβόνας.
Ως πολιτικός θεωρώ ότι πρέπει να εστιάσουμε με προσοχή το βλέμμα μας στο τμήμα του ευρωπαϊκού ταξιδιού από το Μάαστριχ και μετά. Η τελευταία διαδρομή ήταν και παραμένει πολύ δύσκολη, με πολλούς σταθμούς, και είναι αυτή που αποκαλύπτει τα όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αποκαλύπτει τα όρια που δεν μπορέσαμε να ξεπεράσουμε κυρίως εξαιτίας μίας χαλαρής πολιτικής βούλησης των μεγάλων και ισχυρών χωρών.
Μέσα από το βιβλίο του κ. Κώστα Μποτόπουλου προβάλλονται οι βασικές αλλαγές οι οποίες επήλθαν στην εν λόγω πορεία και στις τρεις ευρωπαϊκές λειτουργίες:νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική.
Στη νομοθετική ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπήρξε μία εξέλιξη πολύ ουσιαστική:η εμβάθυνση της Δημοκρατίας χρόνο με το χρόνο. Η σημερινή κοινοτική μέθοδος, για την ακρίβεια η πιο ισχυρή από ότι στο παρελθόν λειτουργία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και ο έλεγχος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, δείχνει μία θετική πρόοδο προς τη Δημοκρατία στην Ευρώπη.
Στην εκτελεστική λειτουργία -εδώ θα είχα μία διαφωνία για τον τρόπο που περιγράφεται η Επιτροπή και τα νέα όργανα- υπάρχει μία υποχώρηση κατά την άποψή μου. Ο Πρόεδρος του Συμβουλίου ή ο νέος ή η νέα Υπουργός Εξωτερικών αδυνατίζει το ρόλο της Επιτροπής, άρα και την ταχύτητα και τη δυνατότητα υλοποίησης των αποφάσεων της Ένωσης. Και βεβαίως όλες αυτές οι μικρές και μεγάλες συμφωνίες και διαδικαστικές ισορροπίες έφτασαν το οικοδόμημα σε ένα σημείο που είναι πολύ δύσκολο να κινηθεί και να προχωρήσει.
Το ενδιαφέρον σημείο της εξέλιξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το γεγονός ότι προχώρησε πολύ πέρα από τις αρχικές φιλοδοξίες. Οι διαδικασίες που οδήγησαν στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα είναι πραγματικά ένα θέμα υψηλού επιστημονικού ενδιαφέροντος, εφόσον η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μία μοναδική οντότητα, χωρίς αντίστοιχο παράδειγμα στην ιστορία.
Αν και αυτό το τεράστιο οικοδόμημα παραμένει ακόμη μία ατελής ένωση, συγκεκριμένα μία οικονομικά ατελής ένωση που έχει οδηγήσει σε μία ατελή δημοκρατία, στο βαθμό που οδηγεί σε προφανείς ανισότητες, είναι πλέον πανθομολογούμενο ότι μέσα από αυτή την οικονομική ατελή ένωση προκύπτει η ανάγκη για την πολιτική ένωση. Γιατί αν δεν υπάρξει πολιτική ένωση δεν θα μπορέσει η οικονομική ένωση να ολοκληρωθεί. Μέσα από τη σημερινή κρίση συνεπώς φτάσαμε σε ένα οριακό σημείο όπου τα διλήμματα και τα ερωτήματα πρέπει να απαντηθούν.
3. Τα δεσπόζοντα ζητήματα στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και το ζήτημα του ευρωπαϊκού νότου
Τα θέματα που αφορούν στην εθνική κυριαρχία, τη φορολογία, την αναδιανομή του πλούτου, την ανάπτυξη της κάθε χώρας κλπ είναι πολλά. Υπάρχουν, όμως, δύο βασικά ζητήματα που ξεκινούν από τη φύση της νομισματικής ένωσης και στο πλαίσιο της σημερινής κρίσης απαιτούν μία ιδιαίτερη προσέγγιση.
Το πρώτο είναι η απαγόρευση της υπερχρέωσης, το περίφημο bailout. Το δεύτερο είναι η απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης του χρέους. Αυτά τα δύο αποτελούν την κεντρική φιλοσοφία και η νομισματική ένωση στήθηκε γύρω από αυτά. Ήταν -όπως ξέρουμε όλοι- το «ευαγγέλιο της Γερμανίας» και η πολιτική φιλοσοφία όλων των κομμάτων της Γερμανίας.
Η ίδια όμως η Γερμανία, όταν βρέθηκε σε μία μεγάλη ιστορική στιγμή της, όπως ήταν η ενοποίηση, τα έκανε και τα δύο. Το έλλειμμα της Γερμανίας από μηδέν πήγε στο 5% και βεβαίως υπήρξε νομισματική χρηματοδότηση του χρέους της, όταν μέσα σε μία μέρα το ανατολικό μάρκο έγινε ισοδύναμο με το δυτικό μάρκο. Επομένως, όταν η ίδια η Γερμανία χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει αυτά τα εργαλεία, το έκανε και αντιμετώπισε τα μείζονα προβλήματά της.
Υπήρξαν χώρες, όπως η Ελλάδα, που αυτά τα δύο πολύ σημαντικά εργαλεία τα χρησιμοποιούσαν συχνά από εκλογική σε εκλογική περίοδο. Αυτό ήταν καταστροφικό. Δεν υπήρξε μία ισορροπία που θα βοηθούσε την πολιτική εξέλιξη. Αντίθετα, φτάσαμε σε ένα αδιέξοδο σημείο, στο οποίο όμως καλείται να απαντήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση συνολικά.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά μέσα από ιστορικές στιγμές και όχι μέσα από απλές συγκυρίες. Οι μεγάλες αλλαγές συντελέστηκαν όταν κατέρρευσαν οι δικτατορίες στον ευρωπαϊκό νότο και εν συνεχεία όταν έπεσε το τείχος του Βερολίνου. Η σημερινή κρίση είναι μία μεγάλη ιστορική στιγμή, είναι ένα ιστορικό γεγονός, δεν είναι μία συγκυρία.
Είναι προφανές ότι βρισκόμαστε σε κάτι εξόχως μεγαλύτερο από αυτό που ονομάστηκε «ελληνική κρίση». Η κρίση πλέον αγγίζει και άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, ίσως και κάποιες χώρες που προς το παρόν φαίνονται αρκετά ισχυρές). Είμαστε λοιπόν μπροστά σε μία νέα ιστορική στιγμή και όπως συνέβη και στο παρελθόν οι ιστορικές στιγμές απαιτούν μεγάλες αποφάσεις.
4. Το γερμανικό ζήτημα και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης:πιθανά σενάρια
Το ερώτημα λοιπόν είναι σαφές: θα συνεχίσουμε το ταξίδι και στον επόμενο σταθμό ως Ευρωπαϊκή Ένωση; Πιστεύω ότι θα πάμε στον επόμενο σταθμό. Η κρίση βάζει στο τραπέζι ζητήματα που αφορούν στην αναθεώρηση της Συνθήκης και ζητήματα τα οποία δεν ετέθησαν ποτέ ανοιχτά, γιατί ήταν ταμπού για κάποιες από τις μεγάλες, αλλά όχι, μόνο χώρες.
Θέματα όπως αυτά που προανέφερα, που μοιάζουν να έχουν μία τεχνοκρατική διάσταση-η απαγόρευση της υπερχρέωσης ή η νομισματική χρηματοδότηση- είναι βαθύτατα πολιτικά, εφόσον είναι από τα πλέον ουσιαστικά ζητήματα, που μετατρέπουν μία οικονομική και νομισματική ένωση κρατών σε μια ολοκληρωμένη πολιτική οντότητα. Βρισκόμαστε πλέον μπροστά σε δομικά ζητήματα που ξεπερνούν τα οικονομικά και νομισματικά προβλήματα και αγγίζουν την ίδια την πολιτική φύση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Η απάντηση στην οικονομική κρίση δεν εξαντλείται στο ζήτημα του μηχανισμού και των χρημάτων, αλλά πρέπει να φέρει στο προσκήνιο το μεγάλο ζήτημα των κοινοτικών δομών. Θα προχωρήσουμε λοιπόν στους νέους κοινοτικούς μηχανισμούς που έχουμε ανάγκη για την επιβίωση του ευρωπαϊκού οράματος;
Μπροστά στη σημερινή κρίση φαίνεται ότι και το ζήτημα της Αναθεώρησης της Συνθήκης μπαίνει στο τραπέζι. Αυτό που λέγεται από παντού και κυρίως από τους Γερμανούς είναι ότι πρέπει να πάμε σε μία ελάχιστη τροποποίηση της ευρωπαϊκής Συνθήκης, γύρω από την οποία, όμως, ιδίως όσον αφορά στα ζητήματα της οικονομικής διάστασης, δεν υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα: η Ευρώπη χρειάζεται απλώς ένα μηχανισμό «οργανωμένης χρεοκοπίας», όπως λέει η Γερμανία, για να αποφύγει τη λέξη «διάσωση», ή χρειάζεται ένας πολιτικός μηχανισμός αλληλεγγύης, που υπό προϋποθέσεις θα δίνει τη δυνατότητα ουσιαστικής υποστήριξης;
Θεωρώ ότι είμαστε σε μία φάση που δεν μπορούμε με απλούς όρους να υπεκφύγουμε τις πραγματικότητες και τις ιστορίες ή να λύσουμε με απλό τρόπο ένα τεράστιο πρόβλημα, που δεν αφορά στις χώρες ξεχωριστά, αλλά είναι ευρωπαϊκό και βέβαια όπως είναι δομημένη η μεταπολεμική ευρωπαϊκή ιστορία και βαθιά γερμανικό.
Η Γερμανία σήμερα είναι κατά την άποψή μου μία χώρα σε βαθύ πολιτικό και ευρωπαϊκό δίλημμα. Η Γερμανία σήμερα δείχνει να μην έχει πολιτικούς ηγέτες ευρωπαϊκού βεληνεκούς, αλλά μάλλον εθνικής εμβέλειας, που με τον τρόπο που τη βλέπουν της στερούν το σημαντικό ρόλο που έπαιζε στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο παρελθόν.
Ωστόσο, υπάρχει αναμφίβολα η πολιτική κουλτούρα του Κολ, του Σμιθ και πολλών δομών της χώρας που δείχνουν ότι η Γερμανία είναι ταυτόσημη με την ευρωπαϊκή εξέλιξη και ανάπτυξη. Θεωρώ ότι είναι συγκυριακό το άνοιγμα των ανατολικών αγορών τη στιγμή αυτή, ως μία κίνηση που ουσιαστικά εξισορροπεί τις εξαγωγές της Γερμανίας, λόγω της οικονομικής αδυναμίας του ευρωπαϊκού νότου και της Ευρώπης εν γένει.
Το δίλημμα αν θα αποφασίσει να κινηθεί εθνικά ή αν θα συνεχίσει να παίζει ένα σημαντικό ευρωπαϊκό ρόλο είναι έντονο σήμερα στη Γερμανία. Η «ώρα της αλήθειας» και η απάντηση στο γερμανικό γρίφο ίσως προκύψει μέσα από μία πιθανή αναθεώρηση της Συνθήκης.
Θα επιμείνω κλείνοντας ότι μέσα από τις ιστορικές στιγμές η Ευρώπη προχώρησε θετικά και μία αναθεώρηση μπορεί ίσως να οδηγήσει σε διαφορετικά μονοπάτια από αυτά που συζητάμε σήμερα. Ένα παράδειγμα είναι ενδεικτικό: όταν στις Ηνωμένες Πολιτείες η Fed αποφάσισε να κόψει 600 δις δολάρια για να τα ρίξει στην αμερικανική οικονομία για να την αναθερμάνει και να φρενάρει την ύφεση, υπήρξε καταγγελία από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, υπήρξε, δηλαδή, αρνητική αντίδραση από τους Ευρωπαίους.
Μήπως θα χρειαστεί και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να κόψει 500 δις ως απάντηση στη σημερινή κρίση; Οπότε έτσι να οδηγηθούμε σε μία τελείως διαφορετική πραγματικότητα, που σημαίνει και πολιτική ενοποίηση και οικονομική ολοκλήρωση και μία διαφορετική πορεία για την Ευρωπαϊκή Ένωση στο μέλλον;
Αυτό είναι ένα σενάριο. Είναι δύσκολο, όμως εγώ θα το έβλεπα αισιόδοξα. Είμαι απολύτως πεπεισμένη ότι ακόμη και σήμερα, παρά τον εθνικισμό και τον αντι-ευρωπαϊσμό, υπάρχουν και ζητήματα που έχουν να κάνουν με πολύ ουσιαστικές δημοκρατικές αρχές και αξίες, για τα οποία η Ευρώπη είναι περήφανη.
Τα στοιχεία που συνθέτουν αυτό το δύσκολο περιβάλλον της σημερινής κρίσης ίσως να αποτελούν τη μήτρα της γένεσης μίας Νέας Ευρώπης, η οποία έχοντας την εμπειρία όλων των προηγούμενων ετών, μπορεί να καταφέρει τελικά να γίνει η δυνατή πολιτική και οικονομική οντότητα που όλοι οραματιζόμαστε, με ισχυρή δημοκρατία και ένα πολιτισμό αξία αναφοράς για όλους τους πολίτες της πέρα από εθνικές διαφορές.