ΑΝΝΑΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΑΝΝΑ
Θα ήθελα να ευχαριστήσω το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΟΠΑ), το Ινστιτούτο Κομφούκιος, καθώς και το University of International Business and Economics του Πεκίνου για την πρόσκληση στη συνάντηση αυτή.
Το συνέδριο αυτό πραγματοποιείται σε μία πολύ κρίσιμη περίοδο, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά παγκοσμίως. Οι αρχαίοι φιλόσοφοι είχαν προβληματιστεί για τα διοικητικά και οικονομικά ζητήματα που γεννώνται όταν οι ισορροπίες ανατρέπονται, και τα διδάγματα που προκύπτουν είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στις μέρες μας. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι ανατρέχοντας την αρχαία ελληνική και κινεζική φιλοσοφία μπορεί να ανακαλύψει αντίστοιχους προβληματισμούς με αυτούς που καλούμαστε να λύσουμε σήμερα σχετικά με τη διαχείριση κρίσεων και τη διέξοδο από αυτές.
Όπως εύστοχα δηλώνει ο τίτλος του συνεδρίου σας, ζητήματα πολιτικής ηγεσίας και οικονομικής διαχείρισης σε έναν κόσμο που αλλάζει αποκτούν σήμερα μια ιδιαίτερη σημασία και ένα χαρακτήρα επείγοντος.
Πράγματι, τα διδάγματα της αρχαίας φιλοσοφίας μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και γόνιμου προβληματισμού, πεδίο διαλόγου ανάμεσα σε δύο σημαντικούς αρχαίους πολιτισμούς, τον ελληνικό και τον κινεζικό, αλλά και ανάμεσα στη σημερινή Ελλάδα και την Κίνα. Από αυτόν τον διάλογο, από τη μελέτη και τη διαπολιτισμική προσέγγιση της φιλοσοφικής παράδοσης στη Δύση και την Ανατολή, μπορεί να προκύψουν νέες και καινοτόμες ιδέες.
Ο Αριστοτέλης, στα Ηθικά Νικομάχεια, ορίζει μια από τις νοητικές λειτουργίες του ανθρώπου με τον όρο φρόνηση και την συνδέει με την πράξη, με την οικονομική και πολιτική πράξη που αποβλέπει στη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων και στη συγκρότηση μιας δίκαιης κοινωνίας. Το αντικείμενο της φρόνησης δεν είναι τα αιώνια και αμετάβλητα πράγματα, τα οποία κατά τον Αριστοτέλη αποτελούν αντικείμενο της επιστήμης, αλλά τα πράγματα που αλλάζουν, που υπόκεινται σε μεταβολή, και για αυτόν τον λόγο γεννούν απορίες, αμφιβολίες και ερωτήματα. Οι απορίες, οι αμφιβολίες και τα ερωτήματα σχετίζονται τόσο με τις γενικές κανονιστικές ρυθμίσεις, όσο και με την πολιτική εφαρμογή αυτών των ρυθμίσεων στις συγκεκριμένες κάθε φορά καταστάσεις. Το αντικείμενο, λοιπόν, και το πεδίο εφαρμογής της φρόνησης είναι μια πραγματική και ιδιαίτερη κατάσταση που απαιτεί πρωτότυπη μελέτη και ανάλυση, διαδικασίες διαβούλευσης, στάθμισης, συλλογικού διαλόγου, και λήψης απόφασης που οδηγεί στην πράξη, δηλαδή στην εφαρμογή των αποφάσεων που έχουν ληφθεί.
Η φρόνηση δεν εφαρμόζει γενικές, αφηρημένες, θεωρίες και αρχές. Αντίθετα, καθόσον αναφέρεται στην πράξη και στην αλλαγή των πραγμάτων με στόχο τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, αναφέρεται πάντοτε σε μια συγκεκριμένη κατάσταση και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, στις δυνατότητες που προσφέρει αυτή η κατάσταση και στα μέτρα, δηλαδή στις πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις και πράξεις που είναι κατάλληλες και πρόσφορες για την επίτευξη των στόχων. Ακριβώς επειδή δεν αποκτάται όπως μπορεί να αποκτήσει κάποιος θεωρητικές γνώσεις, η φρόνηση δεν είναι μια εκδοχή της τεχνοκρατικής αντίληψης ότι σε κάθε περίπτωση αρκεί να εφαρμόσουμε μια προϋπάρχουσα θεωρία για να πετύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Είναι κάτι που προϋποθέτει τη γνώση και το λογισμό, αλλά απαιτεί συγχρόνως την εμπειρία και την ικανότητα, τη δύναμη που ο Αριστοτέλης αποκαλεί δεινότητα, να εντοπίσουμε όλα όσα συμβάλλουν στην επίτευξη του σκοπού και να τα υλοποιήσουμε.
Αυτή η βασική ιδέα του Αριστοτέλη αποτελεί τον πυρήνα των σύγχρονων αντιλήψεων για τη δημοκρατική διακυβέρνηση, τη διαβούλευση και τη διαδικαστική προσέγγιση κρίσιμων ζητημάτων που απαιτούν σταθμισμένες αποφάσεις, καινοτόμες λύσεις, δίκαιη εφαρμογή των μέτρων, αξιολόγηση των μεθόδων και των αποτελεσμάτων που επιτυγχάνονται.
Πράγματι, η φρόνηση είναι, κατά τον Αριστοτέλη, η βασική αρετή που πρέπει να έχει η πολιτική και οικονομική ηγεσία για να ασκεί μετά λόγου και με υπευθυνότητα τις αρμοδιότητες που της έχουν ανατεθεί.
Συγκρίνοντας τη συνάφεια της αριστοτελικής φρόνησης με κάποιες ιδέες του Κομφούκιου: το Li,αποδίδεται από τους ερμηνευτές ως η ικανότητα να πράττεις το σωστό πράγμα τη σωστή στιγμή, στο Yi, αποδίδουν τη σημασία της αμοιβαιότητας και της ορθότητας που αποβλέπει στην πράξη που διευρύνει το κοινωνικό αγαθό, και στο Ren, αποδίδεται η σημασία του να εκπληρώνεις άριστα τις ευθύνες σου έναντι των άλλων ανθρώπων. Αυτό το τρίπτυχο που συνοψίζει τις κοινωνικές και πολιτικές ιδέες του Κομφούκιου και ορίζει την αρετή ως αρμονία με τους άλλους ανθρώπους και ταύτιση του ιδίου συμφέροντος με το γενικό συμφέρον, είναι ένα θέμα προς έρευνα, ένα ζήτημα που η διερεύνησή του μπορεί να αναδείξει αξιοσημείωτες ομοιότητες ή και διαφορές με την αριστοτελική θεωρία της πράξης και της φρόνησης. Παραμένει πάντως ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα διαπολιτισμικού διαλόγου και βαθύτερης προσέγγισης Ελλάδας και Κίνας στο πεδίο των ιδεών.
Θα ήθελα, τέλος, να σημειώσω ότι η προσέγγιση της Ελλάδας με την Κίνα αποτελεί βασικό άξονα της πολιτικής μας. Στόχος της μεταρρύθμισης που βρίσκεται σε εξέλιξη, είναι τα Πανεπιστήμια να αποκτήσουν έναν εξωστρεφή χαρακτήρα. Να μοιραστούν αλλά και να λάβουν γνώσεις από άλλους πολιτισμούς.
Το ΟΠΑ έχει ήδη προβεί σε συμφωνίες συνεργασίας με το University of International Business and Economics του Πεκίνου και δίνει υποτροφίες σε φοιτητές ώστε να επισκεφτούν την Κίνα. Πρόκειται σαφώς για ένα παράδειγμα προς μίμηση για τα υπόλοιπα Πανεπιστήμια ώστε οι νέοι φοιτητές να ανοίξουν νέους ορίζοντες.