ΑΝΝΑΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΑΝΝΑΤο δρόμο της ψήφισης από τη Βουλή μέχρι το τέλος Αυγούστου παίρνει ο νόμος-πλαίσιο για τα Πανεπιστήμια. Η υπουργός Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων Άννα Διαμαντοπούλου δηλώνει αποφασισμένη γι’ αυτό, την ώρα που ο διάλογος για κρίσιμες διατάξεις του συνεχίζεται. Γιατί, όμως, μια τόσο σημαντική ρύθμιση έρχεται για ψήφιση το κατακαλόκαιρο; Έχει εξαντληθεί ο διάλογος; Γιατί αντιδρούν έντονα πολλοί πρυτάνεις, αλλά και πανεπιστημιακοί; Και, τελικά, γιατί ανοίγει ένα ακόμη «μέτωπο» σε περίοδο βαθιάς κρίσης;
Η βασική διαφωνία εστιάζεται στην καθιέρωση νέου μοντέλου διοίκησης των ΑΕΙ. Επτά καθηγητές εκλέγονται με καθολική ψηφοφορία –όπως και ο εκπρόσωπος των φοιτητών από ενιαία λίστα– και στη συνέχεια αυτοί ορίζουν άλλες επτά προσωπικότητες και έτσι συγκροτείται το 15μελές συμβούλιο του ιδρύματος. Είναι ασφαλώς κάτι νέο. Αλλά θα αποδώσει;
Ερώτηση βασική: υπάρχουν άλλα πανεπιστημιακά ιδρύματα με αυτό το σχήμα διοίκησης ή μήπως εμείς ανακαλύπτουμε την Αμερική; «Από τις 27 χώρες-μέλη της Ευρώπης υπάρχει ήδη στις 25 το «δυαδικό» μοντέλο. Δηλαδή, ένα συμβούλιο διοίκησης του πανεπιστημίου, ο πρύτανης –που είναι οι δύο βασικές αρχές– και βεβαίως η σύγκλητος, που έχει την ευθύνη για όλα τα ακαδημαϊκά θέματα. Ωστόσο ενδιαφέρον έχει να αντιστρέψουμε το ερώτημα. Υπάρχει άλλη χώρα στον κόσμο που να έχει το υφιστάμενο καθεστώς διοίκησης; Ούτε μία» επισημαίνει η κ. Διαμαντοπούλου.Η αντίδραση πολλών πρυτάνεων στο νομοσχέδιο εξέπληξε αρκετούς ως προς την έντασή της. Μάλιστα ορισμένοι από αυτούς υποστηρίζουν ότι επιχειρείται η κατάργηση του αυτοδιοίκητου των ΑΕΙ. Η κ. Διαμαντοπούλου μάς καλεί να μελετήσουμε τη διεθνή εμπειρία. Η σύγκριση με το πανεπιστημιακό status σε 28 χώρες παγκοσμίως δείχνει ότι μέχρι σήμερα η Ελλάδα βρίσκεται τελευταία στη διεθνή κλίμακα για το βαθμό αυτοδιοίκησης – στο 3 με βάση 10βάθμια κλίμακα, την ώρα που ο μέσος όρος προσεγγίζει το 7 (με στοιχεία του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη – ΟΟΣΑ). «Σήμερα το αυτοδιοίκητο στα ΑΕΙ, δηλαδή οι αρμοδιότητές τους, καταγράφονται μέσα από 1.100 σελίδες νομοθεσίας. Και αυτό γιατί όλα περιγράφονται με λεπτομέρειες, για να καταλήξουν τελικά στον υπουργό. Το νέο νομικό πλαίσιο είναι μόλις 150 σελίδες. Οι αρμοδιότητες μεταφέρονται στα πανεπιστήμια. Ο Οργανισμός του πανεπιστημίου είναι που θα καθορίζει την ταυτότητα του ιδρύματος. Το πανεπιστήμιο θα ορίζει τα πάντα πλέον – γιατί η επιστήμη δεν μπορεί να ορίζεται από τον υπουργό. Θα προσθέσω, όμως, και κάτι. Όταν εννοούμε αυτοδιοίκητο στο πλαίσιο του Συντάγματος, σημαίνει ότι το πανεπιστήμιο θα πρέπει μεν να διοικείται μόνο του, αλλά στο πλαίσιο που ορίζει η κοινωνία, με αξιολόγηση και έλεγχο». Όσο για τον πρύτανη, αυτός είναι και ακαδημαϊκός και διοικητικός ηγέτης. Όμως πρέπει, πρώτον, να μην έχει σχέση εξάρτησης από τα μέλη της κοινότητας –όπως σήμερα, που εκλέγεται από τους πάντες και «δυστυχώς έχουμε μεταφέρει το ψηφοθηρικό σύστημα της κοινωνίας μέσα στο πανεπιστήμιο»–, αλλά ταυτόχρονα να ελέγχεται και ως προς τις αποφάσεις που παίρνει διοικητικά και ως προς τις ακαδημαϊκές του αρμοδιότητες. Επομένως, από ένα σύστημα με εκλογή από όλους χωρίς λογοδοσία πάμε σε ένα άλλο, όπου ο πρύτανης επιλέγεται ύστερα από πρόταση των οργάνων του ιδρύματος και τελική επιλογή από το συμβούλιο, λογοδοτεί όμως και τελικά κρίνεται όταν έρθει η ώρα της εκλογής.
Πώς θα εξελιχθεί η αναμέτρηση με τους πρυτάνεις, τις παρατάξεις και όσους παράγοντες διαφωνούν με το νομοσχέδιο, απειλώντας μάλιστα με το να μην ανοίξουν οι σχολές από τον Σεπτέμβριο; Μήπως χρειάζεται και άλλη κουβέντα; Η υπουργός παραμένει ανοιχτή στο διάλογο, αλλά μας υπενθυμίζει ότι το σχετικό σχέδιο συζητείται ήδη εδώ και ένα χρόνο. Και σημειώνει: «Όλες οι βασικές αρχές για το νέο νόμο –από τη διοίκηση, την αξιολόγηση, τα προγράμματα σπουδών μέχρι τις τριετείς σπουδές– τέθηκαν για ανοιχτό διάλογο από τις 25 Ιουνίου του 2010. Είναι σαφές ότι τα θέματα έχουν συζητηθεί σε βάθος. Μετά την εξαγγελία του νομοσχεδίου πέρασαν σχεδόν τρεις εβδομάδες, ενώ υπάρχει ακόμα ένας μήνας μέχρι την ψήφισή του. Έχω προτείνει να σταλούν γραπτές προτάσεις. Δεν μου εστάλη καμία μέχρι στιγμής». Αντ’ αυτού ορισμένοι θέτουν κόκκινες γραμμές, ακόμα και απειλές ότι θα μπει λουκέτο στα ΑΕΙ το φθινόπωρο. «Επειδή γίνεται μεγάλη συζήτηση για το δημοκρατικό πανεπιστήμιο, συνιστούν δημοκρατική συμπεριφορά αυτές οι απειλές, πόσο μάλλον όταν προέρχονται από ορισμένους ανθρώπους των γραμμάτων; Αυτού του είδους οι συμπεριφορές δεν είναι που μας κράτησαν όλα αυτά τα χρόνια δέσμιους; Δεν μπορεί να εκπορεύονται απειλές και να χαράσσονται “κόκκινες γραμμές” από τον κατεξοχήν χώρο που εκφράζει το διαφωτισμό σε κάθε κοινωνία, που αποτελεί κύτταρο ελεύθερης έκφρασης και διαλόγου. Εμείς από πέρσι, που ξεκίνησε ο διάλογος, αλλάξαμε πολλά. Δέχομαι την αντίρρηση, την άλλη άποψη, τη συγκροτημένη πρόταση, την προσπάθεια για σύνθεση. Όμως, τις απειλές δεν τις δέχομαι».
Τι γίνεται, όμως, στην κοινωνία; Πώς αντιδρά η κοινή γνώμη στις επιχειρούμενες αλλαγές; Μόλις πριν από 10 μέρες σε έρευνα της Κάπα Research εμφανίστηκαν να καταρρίπτονται θέματα «ταμπού» και για τα ΑΕΙ. Οι 8 στους 10 ερωτηθέντες (81,3%) ζητούν να καταργηθεί το άσυλο με τη σημερινή του μορφή, ενώ η πλειοψηφία αποδέχεται πλέον και την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Σε ποσοστό 56,7% γίνεται αποδεκτή η συμμετοχή στις διοικήσεις των ΑΕΙ στελεχών εκτός πανεπιστημίου, ενώ για πρώτη φορά οι αλλαγές στην Παιδεία κρίνονται ότι βρίσκονται σε σωστή κατεύθυνση από το 48,7% των ερωτηθέντων (το 36% είναι αντίθετοι). «Η κοινωνία μάς ωθεί μπροστά και δεν έχουμε πάρει τα μηνύματα» λέει η Ά. Διαμαντοπούλου. «Είμαι εντυπωσιασμένη από τον πλούτο και τη δύναμη των ελληνικών ΑΕΙ. Έχουμε πανεπιστημιακούς παγκόσμιας εμβέλειας, πρωτοπόρους στη σκέψη, στην αντίληψη, στις προτάσεις, έχουμε και άριστους φοιτητές, καλά εφοδιασμένους. Και αυτές οι δυνάμεις είναι εγκλωβισμένες σε ένα σύστημα που μιλάει με τη γλώσσα της δεκαετίας του ’70».
Ποιο είναι, όμως, το… σύστημα; Μιλώντας για φοιτητές, το μυαλό μας πάει στις φοιτητικές παρατάξεις, που μεταπολιτευτικά λειτούργησαν παντοδύναμα ως μοχλοί εξουσίας στα ΑΕΙ. Μήπως ήρθε η ώρα να πέσουν τίτλοι τέλους σε αυτό το εποικοδόμημα;«Όπως το ξέρουμε, ναι, πρέπει να τελειώνουμε. Οι φοιτητικές παρατάξεις μπορούν να εκφράζουν ιδεολογικές αντιλήψεις, προτάσεις για το πανεπιστήμιο ή για τη χώρα. Κανείς δεν μπορεί να ορίσει ή να αφαιρέσει τη δυνατότητα να οργανώνονται οι φοιτητές με βάση κοινές ιδέες, κοινούς στόχους, αλλά αυτό, εάν θέλουν, ας το εκφράσουν στο φοιτητικό τους σύλλογο. Στα όργανα που θα συμμετέχουν –ο φοιτητής που θα εκλέγεται στο συμβούλιο διοίκησης ή οι συνάδελφοί του για τη φοιτητική μέριμνα– θα επιλέγονται με κοινές λίστες, οπότε ο κάθε φοιτητής θα μπορεί να εκφράζει όσο γίνεται περισσότερους συμφοιτητές του». Δεν είναι πάντως τυχαίο ότι οι μεγάλες παρατάξεις εξέδωσαν σχεδόν ταυτόσημες ανακοινώσεις, όπου κεντρική τους ιδέα από ένα νόμο 150 σελίδων, που αλλάζει τα πάντα στο ΑΕΙ, ήταν το θέμα της ψήφου και της συμμετοχής στα όργανα διοίκησης…
Δεν λύθηκε, ωστόσο, εντελώς η απορία μας για το πώς έγινε ο διάλογος; Εξαντλήθηκαν τα όρια; «Όταν κάναμε την ανάρτηση του σχεδίου διαβούλευσης στο διαδίκτυο, γίναμε αποδέκτες περίπου 450 ολοκληρωμένων προτάσεων και εκατοντάδων άλλων για επιμέρους θέματα». Ενδιαφέρον, όμως, παρουσίασε και ο κύκλος συναντήσεων με όλα τα κόμματα. Ποιο ήταν το συμπέρασμα; «Κοιτάξτε, συχνά ο διατυπωμένος κομματικός λόγος διά των εκπροσώπων, που πολλές φορές είναι αιχμηρός με αντιπολιτευτικές κορόνες, κατά την άποψή μου δεν αποτυπώνει τις πραγματικές διαθέσεις κομμάτων και αρχηγών. Η Δημοκρατική Αριστερά κατέθεσε μια ολοκληρωμένη πρόταση, η οποία προσεγγίζει τη δική μας, όπως και η Δημοκρατική Συμμαχία. Ο ΛΑΟΣ έθεσε επιμέρους θέματα, κατέθεσε επίσης συγκεκριμένη πρόταση. Η ΝΔ στο διάλογο, όπως και στο ΕΣΥΠ (Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας), διατύπωσε σύμφωνη γνώμη στην πλειοψηφία των θεμάτων. Ο κ. Σαμαράς, με τον οποίο συζήτησα το πλαίσιο, έδειξε μεγάλη αγωνία και προτεραιότητα για τα ΑΕΙ, διατυπώνοντας βεβαίως τις ενστάσεις του για συγκεκριμένα ζητήματα. Συνεπώς, στα περισσότερα κόμματα διαμορφώνεται σύγκλιση θέσεων – με εξαίρεση τον ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ, που είναι υπέρμαχοι του σημερινού μοντέλου και δεν θέλουν να αλλάξει απολύτως τίποτε, παρά να δοθούν περισσότερα χρήματα».
Η υπουργός είναι ένθερμη υποστηρίκτρια της άποψης που διατύπωσε ο πολυγραφότατος συγγραφέας μας Γιώργος Θεοτοκάς σε ένα δοκίμιό του: «Μία μόνη, αλλά πολύ μεγάλη υπηρεσία μπορεί να προσφέρει το πανεπιστήμιο στο έθνος: να είναι καλό πανεπιστήμιο. Να απολαύει το σεβασμό της ελληνικής και της διεθνούς κοινωνίας για την υψηλή του πνευματικότητα, για το επιστημονικό του ήθος, για τις έρευνές του, για τη μορφωτική του αξία».Με τη χώρα στη δίνη της βαθύτερης, μεταπολεμικά, κρίσης ποια μπορεί να είναι η τύχη μιας μεταρρύθμισης στην Παιδεία; Μήπως και αυτή χαθεί στη δίνη των αδιεξόδων; «Η χώρα κάποια στιγμή θα βγει από την κρίση. Εάν τότε θα έχει το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα, σε κάποια χρόνια θα βυθιστεί σε νέα κρίση και αδιέξοδα. Το εκπαιδευτικό σύστημα και κυρίως τα πανεπιστήμια μιας χώρας είναι ο κύριος μοχλός ανάπτυξης και ο κατ’ εξοχήν χώρος διαμόρφωσης κοινωνικού ήθους. Να σας πω κάτι; Έχω καλέσει 6 υπουργούς άλλων χωρών με εμπειρία από την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στα πανεπιστήμιά τους και από τις συζητήσεις βγαίνει το συμπέρασμα ότι χρειάζεται μια δεκαετία και πολύς κόπος και θέληση για να γίνουν οι αλλαγές. Θέλω να ελπίζω ότι αν φύγω από τη θέση αυτή θα έρθει ένας υπουργός που βεβαίως μπορεί να κάνει κάποιες αλλαγές, αλλά κυρίως θα παλέψει να κρατήσει ψηλά τη σημαία μιας μεγάλης στροφής στα πανεπιστήμια. Η πολιτική μου απάντηση, τώρα. Δεν θα ήθελα επ’ ουδενί η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ της περιόδου 2009-13 να περάσει στην ιστορία ως η κυβέρνηση του μεσοπρόθεσμου ή του μνημονίου ή των φορολογικών μεταρρυθμίσεων. Βεβαίως και είναι κυρίαρχο θέμα η αντιμετώπιση του χρέους. Ωστόσο, αυτό πρέπει να συνοδευτεί από μεταρρυθμίσεις στην παιδεία, τη δημόσια διοίκηση, την υγεία. Είναι θέμα αντίληψης του χρέους προς την Πατρίδα».
Πανεπιστημιακά ιδρύματα Ένας «χάρτης» που λέει πολλά
Αριθμός ιδρυμάτων 40 Τμήματα 511Μεταπτυχιακά προγράμματα 520Εγγεγραμμένοι φοιτητές 578.479Ενεργοί φοιτητές 360.762Αριθμός φοιτητών μέσω «Ευδόξου»* 243.779Διδάσκοντες 11.682* Ηλεκτρονικό πρόγραμμα διανομής πανεπιστημιακών συγγραμμάτων στους φοιτητές