ΑΝΝΑΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΑΝΝΑ
Κάθε χρόνο το συγκεκριμένο συνέδριο, «Η ώρα της ελληνικής οικονομίας» αποτελεί ένα σημαντικό βήμα, όπου παρουσιάζονται έργα, απόψεις και προτάσεις και θεωρώ ότι είναι, πλέον, ένα ουσιαστικό φόρουμ στο αναπτυξιακό και οικονομικό γίγνεσθαι της χώρας. Ο Υπουργός Παιδείας, σε ένα φόρουμ με αυτά τα χαρακτηριστικά, ίσως σας βοηθήσει να φύγετε λίγο από τη συζήτηση των spreads, του μνημονίου, των στόχων και των δεικτών της ανάπτυξης μόνο με την οικονομική έννοια. Ξέρουμε όλοι ότι είναι πολύ δύσκολο χωρίς Παιδεία και χωρίς αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα, να μιλούμε για αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που έχουν βάση και διάρκεια στο χρόνο. Είμαστε σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο. Η οικονομική κρίση δεν αφορά μόνο την Ελλάδα και την Ευρώπη. Είναι μια κρίση που παίρνει χαρακτηριστικά νομισματικού πολέμου.
Η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε μεγάλες αλλαγές. Οι θεσμικές αλλαγές και οι αποφάσεις που πήρε η Ευρώπη είναι άνευ προηγουμένου. Κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί ένα χρόνο πριν ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί μηχανισμός εκτός της Ευρωπαϊκής Συνθήκης, ότι θα μπορούσε να αποφασισθεί επιμήκυνση αποπληρωμής του χρέους, όταν δυο μήνες δεν είχε καν τεθεί τέτοιο θέμα.
Με την εμπειρία και τη γνώση της προηγούμενης ιδιότητάς μου ως Ευρωπαίας Επιτρόπου, θα έλεγα ότι η Ευρώπη σε ιστορικές στιγμές έχει κάνει θεσμικά άλματα. Ας θυμηθούμε την περίοδο που έπεσαν οι δικτατορίες του νότου ή όταν έπεσε το τείχος του Βερολίνου, που κινητοποίησαν μεγάλες αλλαγές μπρος τα εμπρός στην πορεία της Ευρώπης.
Σήμερα ζούμε μια αντίστοιχη περίοδο ιστορικών αλλαγών. Δεν πρόκειται για κρίση σε μια χώρα. Είναι μια κρίση με ιστορικά χαρακτηριστικά που θα επηρεάσουν την ευρωπαϊκή ήπειρο. Θα ήταν ακραίο σενάριο – αλλά-πολλά που δεν φανταζόμασταν πριν από λίγα χρόνια γίνονται σήμερα – ότι αυτή η κρίση μπορεί πραγματικά να οδηγήσει σε βαθιά πολιτική ενοποίηση, μέχρι και σε μια Ευρώπη που θα μπορούσε να «κόψει νόμισμα» κατά πολιτική επιλογή αντί να κατακρίνει τις ΗΠΑ που πρόσφατα έκανε το ίδιο.
Θέλω να κάνω σαφές ότι η κρίση είναι θέμα της ελληνικής κυβέρνησης, των επιλογών της και της λειτουργίας της, αλλά οι ευρωπαϊκές και διεθνές εξελίξεις θα παίξουν ουσιαστικό ρόλο στο μέλλον.
Σε αυτή τη μεγάλη πρόκληση που έχουμε μπροστά μας, υπάρχουν τρεις ενότητες όπου η κυβέρνηση εντείνει όλες της τις προσπάθειες :
Η πρώτη είναι η δημοσιονομική εξυγίανση. Ο Υπουργός Οικονομικών κατέθεσε με τον πλέον σαφή τρόπο το σχεδιασμό και τον προγραμματισμό της κυβέρνησης. Η δημοσιονομική εξυγίανση είναι αναγκαία και ικανή προϋπόθεση για να μπορέσουμε να πάμε στο δεύτερο μεγάλο πεδίο που είναι η ανάπτυξη.
Είναι πράγματα που γίνονται παράλληλα, αλλά χωρίς δημοσιονομική εξυγίανση, δύσκολα μπορεί κανείς να μιλήσει για ανάπτυξη. Η ανάπτυξη, δηλαδή η προσέλκυση ξένων επενδύσεων, η δημιουργία εσωτερικών επενδύσεων και η κίνηση της οικονομίας, σημαίνουν αξιοπιστία της χώρας για να μπορεί να προσελκύει επενδύσεις, σταθερότητα για να μπορεί να κινηθεί το τοπικό κεφάλαιο και ενεργοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας.
Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα είναι αυτά που έχουμε ως χώρα στο DNA μας. Δηλαδή η γεωγραφική θέση, η ιστορία, ο πολιτισμός, η φυσική ομορφιά της χώρας, το ανθρώπινο δυναμικό στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο.
Υπάρχουν όμως και συγκριτικά πλεονεκτήματα που αποκτώνται. Και αυτά είναι η γνώση, το καλά καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό, η καινοτομία, αλλά και το θεσμικό πλαίσιο που θα πρέπει να προσφέρει ταχύτητα στις επενδύσεις και στη λήψη αποφάσεων, αξιοπιστία, αξιοκρατία και διαφάνεια.
Σχετικά με τα επίκτητα συγκριτικά πλεονεκτήματα που βασίζονται στο ανθρώπινο δυναμικό, κεντρικό στοιχείο είναι το εκπαιδευτικό σύστημα και η Δημόσια Διοίκηση.
Δημόσια Διοίκηση σημαίνει νέο θεσμικό πλαίσιο, ανθρώπινο δυναμικό με άλλη κουλτούρα και άλλα προσόντα. Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι η κεντρική ιδέα των αλλαγών, οι οποίες λειτουργούν σε βάθος χρόνου και δημιουργούν τα θεμέλια, ώστε η χώρα να μη γυρίσει πίσω.
Οι αλλαγές και η κρίση δεν αφορούν μόνο την κυβέρνηση και τους τεχνοκράτες. Αφορούν και την πνευματική διανόηση της χώρας. Έχουμε ανάγκη να επιστρέψουμε σε βασικές αρχές και αξίες μας, έχουμε ανάγκη μιας κουλτούρας η οποία δεν είναι αυτή της προηγούμενης 30ετίας, κατά τη διάρκεια της οποίας κάναμε την κατανάλωση αξία, την ατομική ευημερία αρχή και τη συλλογική καταπάτηση των κανόνων καθημερινότητα.
Πρέπει να ενωθούν οι δυνάμεις της χώρας. Οι αλλαγές στην Παιδεία έχουν μια σχετική ιδιαιτερότητα. Χρειάζονται χρόνο για να αποδώσουν. Πρέπει επομένως να έχουν εθνικά χαρακτηριστικά, που αντέχουν στο χρόνο και να συνεχιστούν από τον επόμενο Υπουργό, από την επόμενη κυβέρνηση. Αλλιώς χτίζουμε και γκρεμίζουμε, όπως κάνουμε επί δεκαετίες.
Γίνεται, λοιπόν, μια προσπάθεια να υπάρξει διακομματική συναίνεση σε αυτές τις μεγάλες επιλογές. Τα μηνύματα είναι εξαιρετικά θετικά, διότι στη Διακομματική Επιτροπή, για τις αλλαγές στην Παιδεία, συμμετέχει το σύνολο του πολιτικού φάσματος. Το γεγονός ότι συμμετέχουν κόμματα που εκφράζουν όλο το πολιτικό φάσμα μέσα σε αυτή την κρίση, όπου υπάρχει μεγάλη πόλωση, είναι πολύ θετικό μήνυμα.
Οι αλλαγές στην Παιδεία πρέπει επίσης να είναι ριζοσπαστικές. Δεν έχει νόημα να κάνουμε μικρά μπαλώματα σε ένα ρούχο το οποίο δε μπορεί να φορεθεί άλλο. Χρειάζονται ριζικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα και βεβαίως δε χρειάζεται να ανακαλύψουμε την πυρίτιδα. Παράλληλα, οι αλλαγές αυτές πρέπει να έχουν χρονοδιάγραμμα και μεταβατικές περιόδους, ώστε να μπορούν να ενσωματωθούν στο σύστημα.
Η σχέση της οικονομίας με την Παιδεία και το εκπαιδευτικό σύστημα είναι αυτονόητη. Δεν υπάρχει σήμερα χώρα ισχυρή οικονομικά που να μην έχει ισχυρό εκπαιδευτικό σύστημα και το αντίστροφο. Δεν υπάρχει χώρα που να μην έχει στις πρώτες βαθμίδες των ιεραρχήσεων το εκπαιδευτικό σύστημα και να μην είναι ανεπτυγμένη οικονομικά.
Όλοι οι δείκτες και όλοι οι παράγοντες που έχουν σχέση με την αγορά εργασίας, με την καινοτομία, με το ποσοστό απασχόλησης, με την επιχειρηματικότητα, με τις επενδύσεις, όλοι έχουν σχέση με τις επιδόσεις στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, με την αξιολόγηση των Πανεπιστημίων και βέβαια με τη Διά Βίου Εκπαίδευση. Η Ελλάδα είναι η τελευταία χώρα στην Ευρώπη, με ποσοστό 2%, σε συμμετοχή στη Διά Βίου Εκπαίδευση.
Επίσης είμαστε τρίτοι από το τέλος στη διαβάθμιση της PISA – μια κατάταξη των χωρών του ΟΟΣΑ για την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε ικανό ανθρώπινο δυναμικό και σημαντικές νησίδες αριστείας. Στόχος μας είναι όμως η ποιότητα να αποτελεί κεντρικό στοιχείο του εκπαιδευτικού συστήματος για όλους.
Σήμερα η Παιδεία έχει πολλές διαστάσεις : κοινωνική συνοχή, εθνική συνοχή, πολιτισμική ανάπτυξη, ενδυνάμωση της νέας γενιάς, αλλά βεβαίως και σύνδεση με την οικονομία, την ανάπτυξη, την απασχόληση. Ο κόμβος όπου συναντιούνται όλα αυτά είναι το Τρίγωνο της Γνώσης, δηλαδή Παιδεία- Έρευνα- Καινοτομία.
Στην Παιδεία είναι σε εξέλιξη μεταρρυθμίσεις σε κάθε βαθμίδα, με πλήρη αλλαγή των προγραμμάτων σπουδών. Η καινοτομία μπαίνει ως κουλτούρα σε όλα τα μαθήματα. Αλλάζει η λογική που ξέρουμε στο σχολείο. Δεν υπάρχει η ύλη, δεν υπάρχει η παράγραφος στο βιβλίο. Κατά έτος σπουδών θα τίθενται μαθησιακοί στόχοι για τους μαθητές, τους οποίους οι εκπαιδευτικοί καλούνται να υλοποιήσουν.
Αυτό σημαίνει και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Είναι σε εξέλιξη ήδη ένα τεράστιο πρόγραμμα επιμόρφωσης, γιατί αν δεν αλλάξει ο πυρήνας, δηλαδή η Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, τίποτε δε μπορεί ν’ αλλάξει σε βάθος.
Παράλληλα, έχει ξεκινήσει η αξιολόγηση, ένα βασικό εργαλείο για να βελτιώσουμε το σχολείο.
Στο Λύκειο ο έφηβος επιλέγει τα μαθήματα που θέλει και μπαίνει στη φάση της εμβάθυνσης. Φεύγουμε από το μοντέλο «εξέταση και τεστ». Υπάρχει ο φάκελος του μαθητή, με ατομικές και ομαδικές εργασίες. Ο μαθητής μαθαίνει να έχει την αίσθηση της συλλογικής λειτουργίας, αλλά και της εργασίας η οποία θα αποτελεί προσωπική του δουλειά και βάση αυτής θα αξιολογείται και θα κρίνεται.
Επίσης, στο Λύκειο υπάρχει η νέα διαδικασία της επαφής του νέου με την κοινωνία, όπου μέσα από συγκεκριμένες δραστηριότητες εθελοντικών οργανώσεων, βαθμολογείται και αξιολογείται για την παρουσία του στην κοινωνία.
Όσον αφορά στην Ανωτάτη Εκπαίδευση τον Ιούνιο καταθέσαμε το πρώτο βασικό πλαίσιο προτάσεων για τις αλλαγές.
Ξέρουμε όλοι τα θετικά και τα αρνητικά μας. Χρειάζεται να συμφωνήσουμε σε μια βαθιά αλλαγή, να συμφωνήσουμε στις αρχές χωρίς καμία δογματική προσέγγιση.
Χρειάζεται να μπει η κοινωνία στο ελληνικό ΑΕΙ; Χρειάζεται να δημιουργηθούν θεσμικά αντίβαρα στους θεσμούς που υπάρχουν σήμερα ώστε να υπάρχει έλεγχος, λογοδοσία, αξιολόγηση, στοχοθεσία από τα ΑΕΙ;
Εάν συμφωνούμε ότι αυτό το βασικό μοντέλο πρέπει να αλλάξει, τότε τον τρόπο θα τον βρούμε. Η κυβέρνηση έχει κάνει συγκεκριμένες προτάσεις που αφορούν στο Συμβούλιο Διοίκησης, νέα μορφή εκλογής του Πρύτανη και αλλαγή νοοτροπίας.
Βασική κεντρική ιδέα, είναι ένα ΑΕΙ που θέτει στόχους, που κάνει μακροχρόνιο προγραμματισμό, που μπορεί να προσελκύσει πόρους, ένα ΑΕΙ το οποίο είναι αυτοδιοίκητο, λογοδοτεί στην κοινωνία και κρίνεται για τις ευκαιρίες που δίνει στους φοιτητές του, για την ποιότητα των σπουδών του και για την αριστεία του.
Η συζήτηση είναι σε εξέλιξη και η Διακομματική Επιτροπή έκανε την πρώτη της συνεδρίαση. Στο πλαίσιο του διαλόγου έχουμε στείλει το κείμενο διαβούλευσης και σε όλους τους οικονομικούς και κοινωνικούς φορείς. Η συζήτηση δε μπορεί να αφορά μόνο καθηγητές και κυβέρνηση.
Το Πανεπιστήμιο ανήκει στον ελληνικό λαό. Ανήκει στην ελληνική κοινωνία και παίζει πολύ σημαντικό στην ελληνική οικονομία και στην ανάπτυξη της χώρας. Για αυτό και θα πρέπει να μιλήσει όλη η ελληνική κοινωνία.
Έρχομαι σε μια άλλη μεγάλη ενότητα, την Έρευνα. Η Έρευνα σε μια χώρα ιδιαίτερα σαν την Ελλάδα, που δεν έχει φυσικούς πόρους, άρα τα ανθρώπινα μυαλά είναι το βασικό κεφάλαιό της, έχει σημασία να μπορεί να αποδώσει στην οικονομία και στην κοινωνία.
Έχουμε επενδύσει μεγάλα ποσά τα τελευταία χρόνια. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Το 2008 μόνο στην πόλη της Θεσσαλονίκης από ευρωπαϊκά προγράμματα επενδύθηκαν σε Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα 300 εκατομμύρια ευρώ. Αν δει κανείς το τι απέδωσαν, θα διαπιστώσει ότι τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά φτωχά.
Στην Έρευνα χρειαζόμαστε μία ανατροπή. Συστάθηκε το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και Τεχνολογίας, στο οποίο συμμετέχουν σημαντικές ελληνικές προσωπικότητες από το χώρο της Έρευνας. Θα έλεγα είναι η εθνική Ελλάδος στην Έρευνα.
Στο Συμβούλιο ανατέθηκε η στελέχωση των Ερευνητικών Κέντρων της χώρας, με διαφανείς διαδικασίες, διεθνείς προκηρύξεις, ώστε να επιλεγούν οι καλύτεροι στον κόσμο που θέλουν να δουλέψουν στα ελληνικά Ινστιτούτα, χωρίς υπουργικές παρεμβάσεις. Το να μπουν στην Έρευνα οι άριστοι και οι καλύτεροι είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα.
Παράλληλα αλλάζει και το θεσμικό πλαίσιο. Ολοκληρώθηκε ο πρώτος κύκλος της διαβούλευσης σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας όπου υπάρχουν Ερευνητικά Κέντρα. Στο πλαίσιο της διαβούλευσης για τον παραγωγικό τομέα και την παιδεία έγινε για πρώτη φορά συνάντηση με τη συμμετοχή πρυτάνεων, προέδρων ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων που επενδύουν στην έρευνα.
Ήταν μία δύσκολη συζήτηση. Γιατί οι τρεις χώροι δεν συνευρίσκονται, ανταγωνίζονται. Στόχος είναι αυτοί οι τρεις χώροι να βρεθούν μαζί και να λειτουργήσουν, ώστε να αποδώσουν τα καλύτερα για το εθνικό συμφέρον.
Το νέο θεσμικό πλαίσιο το οποίο θα συνδυαστεί και με τις αλλαγές στα Πανεπιστήμια, έχει στόχο ανεξάρτητους μηχανισμούς χρηματοδότησης της Έρευνας, με κριτήρια τους βασικούς τομείς που επιλέγει η χώρα, όπως έχουν ανακοινωθεί και από τον Πρωθυπουργό, που είναι: η αγροτοβιοτεχνολογία, η πληροφορική, η πράσινη ενέργεια – δηλαδή οι νέες μορφές ενέργειας, η πράσινη ανάπτυξη – τα χημικά προϊόντα και ο χώρος των φαρμάκων. Η χρηματοδότηση να γίνεται με βάση το εθνικό συμφέρον, την Αριστεία και κανένα άλλο κριτήριο.
Η απελευθέρωση των μηχανισμών αριστείας και άμιλλας απελευθερώνει και τις τεράστιες δυνάμεις των Ελλήνων ερευνητών. Η ένταξη και η χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ συνεχίζεται με γοργούς ρυθμούς. Το καλοκαίρι υπήρξε η χρηματοδότηση 140 μεγάλων projects που αφορούσαν Πανεπιστήμια και επιχειρήσεις μαζί, όπως και καινοτόμες επιχειρήσεις spin off. Μέχρι στιγμής έχουν εγκριθεί και χρηματοδοτηθεί 94 σχέδια επιχειρήσεων που ξεκινούν από τα Πανεπιστήμια.
Όσον αφορά στο θέμα της Καινοτομίας, το Υπουργείο Παιδείας μπορεί και πρέπει να παίξει σημαντικό ρόλο στην ενεργοποίηση των μεγάλων δυνάμεων των ελληνικών Πανεπιστημίων. Είμαστε σε συνεργασία με τους φορείς της Silicon Valley και έχουμε σε εξέλιξη τρεις σημαντικέςενέργειες.
Η πρώτη είναι το δίκτυο «ΖΕΥΞΙΣ». Σε αυτό το δίκτυο συμμετέχουν ερευνητές, καθηγητές και νέοι επιχειρηματίες με καινοτόμες ιδέες, καθώς και venture capitals και angels, δηλαδή οι χρηματοδότες καινοτόμων επιχειρήσεων από τη Silicon Valley. Τους εντοπίσαμε, επικοινωνήσαμε μαζί τους, συμφωνήσαμε και οι venture capitals στη Silicon Valley που είναι αρκετοί Έλληνες, δέχθηκαν μέσα απο αυτό το δίκτυο να κρίνουν και να χρηματοδοτούν ελληνικά σχέδια που ξεκινούν από φωτεινές ιδέες των νέων των Πανεπιστημίων μας.
Την παρούσα περίοδο, ήρωας της Silicon Valley – γιατί οι ήρωες δεν πρέπει να βγαίνουν από τα τηλεοπτικά reality – πρέπει να βγαίνουν από τα Πανεπιστήμια και τη δημιουργία, είναι ο Τάσος Αργυρός, ένας νεαρός επιστήμονας 28 χρονών, ο οποίος μετά το Μετσόβιο, πήγε στο Stanford και σε ένα χρόνο βρήκε χρηματοδότηση για τις ιδέες του.
Αυτές οι δυνάμεις βεβαίως μπορούν να έρθουν στην Ελλάδα. Μπορούν να χρηματοδοτηθούν και εδώ οι νέοι άνθρωποι και θεωρώ ότι αυτό το δίκτυο είναι μια πολύ σημαντική συνεισφορά.
Η δεύτερη ενέργεια είναι η θεσμοθέτηση ενός πανελλαδικού διαγωνισμού καινοτόμων ιδεών μέσα στα Πανεπιστήμια. Γνωρίζω ότι το Ελληνοαμερικανικό Επιμελητήριο έχει σε εξέλιξη τον πολύ ενδιαφέροντα θεσμό των καινοτόμων σχεδίων. Νομίζω ότι οι ιδέες νέων, οι σπουδαστές, οι φοιτητές, μπορούν και αυτοί να παίξουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο. Σε επαφές με φορείς των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, διαπιστώσαμε ότι ήταν θετικοί στο να παίξουν τον ρόλο των business angels, δηλαδή να δώσουν κάποια χρήματα, ώστε να ξεκινήσει ο νέος που θέλει να κάνει επιχείρηση την καινοτόμα ιδέα του, χωρίς να χρειαστεί να δανειστεί.
Γιατί αν κάποιος στην πρώτη προσπάθεια αποτύχει και έχει χρεωθεί, δεν μπορεί να προχωρήσει. Κρατώ το σύνθημα της Silicon Valley, που το έλεγαν συνέχεια στα αντίστοιχα μαθήματα του Πανεπιστημίου του Stanford, «η αποτυχία είναι η προϋπόθεση της επιτυχίας».
Για να δώσουμε στους νέους ανθρώπους, στις νέες ιδέες, στους νέους μηχανικούς, στους νέους οικονομολόγους, τη δυνατότητα να τολμήσουν, να αποτύχουν, να ξαναεπιχειρήσουν και να μη θέλουν όλοι να γίνουν δημόσιοι υπάλληλοι, από το «φόβο της ανασφάλειας και της αποτυχίας», θα πρέπει το ίδιο το σύστημα να τους δίνει στην πρώτη φάση τη δυνατότητα βοήθειας.
Τέλος, η τρίτη σημαντική ενέργεια αφορά στην Καινοτομία. Είναι για τις καινοτόμες επιχειρήσεις, κυρίως στο χώρο των χημικών προϊόντων, του διαδικτύου και των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας – που έχουν εγκριθεί με διαδικασίες της Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας. Στόχος μας είναι να τους φέρουμε σε επαφή με το δίκτυο της Silicon Valley, ώστε ελληνικά venture capitals, να μπορούν να κρίνουν σε δεύτερη φάση τις προτάσεις τους, για να προχωρήσουν σε χρηματοδότησή τους.
Κυρίες και κύριοι, τελειώνω με τη Διά Βίου Εκπαίδευση. Ο Πρωθυπουργός επέλεξε στην νέα δομή της κυβέρνησης, να συνδυάσει την Παιδεία, την Έρευνα και Τεχνολογία και τη Διά Βίου Εκπαίδευση, η οποία είναι σημαντικότατη για την οικονομία.
Έχει γίνει ήδη μέσα το καλοκαίρι το θεσμικό πλαίσιο που αφορά τα δίκτυα για τη Διά Βίου Εκπαίδευση, σε περιφερειακό και δημοτικό επίπεδο. Στόχος μας είναι η ολοκλήρωση του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων – εξαιρετικά σημαντικό για την αγορά εργασίας, από τους υδραυλικούς μέχρι τους πυρηνικούς επιστήμονες -που δίνει τη δυνατότητα κινητικότητας, ώστε να σταματήσουν οι αποκλεισμοί των ανθρώπων στην αγορά εργασίας. Ήμασταν η μόνη χώρα, εμείς και η Μολδαβία, που δεν είχαμε ξεκινήσει τις διαδικασίες του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων. Η διαβούλευση ολοκληρώνεται μέσα στο Δεκέμβριο, ώστε μέχρι το 2012 να έχουμε σε λειτουργία το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων.
Μέσα στη χάρτα των ελληνικών μεταρρυθμίσεων, υπάρχει πάντοτε ένα ερώτημα κάτω από την πίεση των προθεσμιών και των εξωτερικών δεσμεύσεων που έχουμε, εάν έχουμε την πολυτέλεια να ανοίγουμε όλα τα μέτωπα και να προχωρούμε όλες τις μεταρρυθμίσεις.
Η απάντηση είναι ότι η χώρα δεν εφαρμόζει αυτή τη στιγμή απλά μία συμφωνία που έγινε με τους δανειστές. Η χώρα εφαρμόζει ένα συνολικό εθνικό σχέδιο αλλαγών, για να μπορέσει όχι απλά να βγει από το αδιέξοδο, αλλά να γίνει η ισχυρή και σημαντική χώρα που όλοι θέλουμε.